-“हजुर कतिबेला आउने ?"
-“हिड्न
लागेको, अब आइहाल्छु ।” भनें र सोधें- “किन र ?”
-“आउदा बजारबाट तरकारीहरु लिएर आउनु । डेरिबाट
दुध र दही पनि ल्याउनु है, घरमा पाहुना आएका छन् ।”
-“हुन्छ, अनि को पाहुना नि ?”
- आउनु
न, थाहा पाइहाल्नु हुन्छ नि ! उनले भन्न चाहिनन् ।
-“किन,
भन्न नमिल्ने ? मैले फेरि सोधेपछि उनले छोटो जवाफ दिइन्-
-“तपाईंकै कथाका पात्रहरु ।”
फोन काटियो
।
फोन
सुनिरहेका अफिसका साथीहरु हाँसे । कृष्ण सरसँग नसकिने भो । हुँदा हुँदा कथाका
पात्रहरु समेत घरमै भेट्न आइपुगे । पात्रहरुलाई राम्रो सम्मान गर्नुहोला । नत्र तिनै
पात्रहरु तपाईको बिरुद्धमा लाग्ने छन् । कुनै पात्रले कथामा आफूलाई हिरो
बनाइदिएबापत धन्यबाद भन्न आयो होला । उनीहरुको आशय थियो । निस्कने बेला भै सकेको
थियो । हेल्मेटको फिता बाँध्दै भनें-
“म्याडमको
किनमेल गराउने आइडिया होला । म अझ भनौं हामी दुबै पनि त एउटा न एउटा कथाको पात्र नै
हौं । एउटा के कयौं कथा बन्छन हाम्रै पात्रत्वमा । ल है म निस्किएँ ।”
कार्यालयबाट
निस्कने बित्तिकै ट्राफिक जाममा परियो । काठमाण्डुको धेरैवटा रोग मध्येको यो रोग
पुरानो हो । कोही ठूला गाडिको चेपबाट मोटरसाइकल छिराउने कोशिष गरिरहेका थिए भने ।
कोही लगातार हर्न बजाइरहेका थिएँ । सडक किन अवरुद्ध भएको थियो कसैलाई मतलब थिएन ।
उनीहरुलाई आफू अघि जानु थियो – बस । यो
मानिसहरुको दौडधुप उदेक लाग्दो थियो । दुई जना ट्राफिक प्रहरीहरु सिट्ठीको
चर्को आवाजले सवारीलाई यता उता जान संकेत गरिरहेका थिए । बल्ल तल्ल जाम खुले पछि म
माइतिघरबाट कोटेश्वर तिर लागे ।
कोटेश्वरको तरकारी बजारबाट निस्किदा छ बजि सकेको थियो ।
यस अघि
लेखेको एउटा कथा सम्झिएँ-
रीमालाई कुनै दिन विर्तामोडको सडक पेटीबाट उठाएर
काठमाण्डु आफैले लिएर गएको थिएँ । एक धनाढ्यका घरमा काम दिलाइदिन । वास्तविक
जीवनमा उसको के हालत भयो म जान्दिन तर कथामा उसलाई अन्याय हुन दिंइन । उसलाई मैले
संघर्ष पछि सफल तुलयाइदिएको थिए ।के कुनै कारणले रीमा मलाई भेट्न आई होली ?
वास्तविक जीवनमा ऊ सफल भई वा भइन ?
मलाई मेरा
कथामा पात्रहरुप्रति भएको अन्याय मन पर्दैन । चाहे त्यो उसको वास्तविक जीवनमा होस वा कथानकमा । वास्तवमा मेरा कथाका पात्रहरु
विल्कुलै काल्पनिक हुदै हुदैनन् । उनीहरुको कथानकमा केही कल्पनाशीलता भने अवश्य
जोडिन्छ । तर यही कुरा मैले रुक्मिणीलाई ढाँटेको थिएँ । त्यो मेरो परिस्थति अनुरुपको
प्रतिक्रिया मात्र थियो ।
बाटो भरी
सोच्दै थिएँ –
पहिला पहिला
टाढको साइनो लगाएर आउने पाहुनालाई “गोरु बेचेको साइनो” भन्थे । आज भोलि
कथाका पात्रहरु समेत पाहुना आउन थाले ।
त्यसै त महंगो काठमाण्डु, अझ पाहुनाको लर्को थपिएपछि कसरी थाम्ने । को चाँहि आएको
रहेछ ?
मनमा लाग्यो कोही टाढाको आफन्त पाहुना आयो होला अनि उनले रिसले कथाको पात्र
भनिदिएको हुन सक्छ । के गर्नु हामी पाहुना राख्न सक्दैनौ भनेर पहिल्यै हात ठड्याउन पनि सकिदैन ।
फेरि सोचें-
पाहुना नै नदेखी नचिनी उसप्रति नकारात्मक किन हुने । मेरा लागि त्यो कुनै हिसाबले
महत्वपूर्ण नै छ कि ? अतिथी
देवो भवः भन्छन् – ठीकै छ । एक दुई छाक त हो । सुत्ने ठाँउ छँदैछ । हामीलाई सम्झेरै
आएको होला । किन सानो मन बनाउनु ?
मेरो घरमा
आएको पाहुना मैले यसअघि लेखि सकेका कथाको पात्र हो वा अब लेख्नु पर्ने (लेख्न
सकिने) कथाको पात्र हो त्यो प्रष्ट त थिएन । त्यो पाहुना कहिल्यै नलेखिने कथाको
पात्र पनि त हुन सक्छ । श्रीमतिजीले ठीक भनिन् - हरेक ब्यक्ति संसारको पाहुना नै
हो र ऊ कुनै न कुनै कथाको एउटा पात्र ।
मोटरसाईकललाई
पार्किङ गरेर भित्र पस्दा बैठक कोठामा शाम वर्णका दुईजना अपरिचित बालिकाहरुसँग हाम्रा
छोरीहरु खेलिरहेका थिए । लाग्यो- पाहुना त शाखा सन्तानै लिएर आएका रहेछन् । मलाई
देखेपछि छोरीहरु बाबा भन्दै झुण्डिन आए भने अपरिचित बालिकाहरु केहि सतर्क भए र
चुपचाप बसे ।
-“पख नानीहरु, म नाना फेर्छु, फ्रेस हुन्छु
अनि तिमीहरुसँग खेलौला है त ।”
यति भनेर
तरकारी र दुध, दहीको झोला ठूली छोरीको हातमा थमाउदै म आफ्नो कोठा भित्र पसें ।
कोठाबाट फ्रेस भई निस्कदा रुक्मिणीसँग निर्मलालाई देखेपछि बल्ल प्रष्ट भएँ
। पहुना साँच्चै नै कथाकै पात्र परिछन् ।
निर्मालाले
मलाई देखे पछि उठेर नमस्कार गरी । उसको अनुहार फुङ्ग उडेको, अनुहारमा चाँया र पोतो
फैलिएको, आँखाहरु भित्र गाडिएका, हेर्दैखेरि एउटा ठूलो पीरबाट गुज्रिएर बल्लतल्ल
उम्केजस्तो लाग्दथ्थो । पूलचोक इन्जिनियरिङ क्याम्पस पढ्दाकी निर्मलालाई मैले उसैको
अनुहारमा खोजिहेरें । अँह कतै पाइन । आँखाको चन्चलता, अनुहारको लालित्य कही कतै छोडेर आइछ आज । त्यो
निर्मल जल झै निर्मला मधेशको माटोले गलेर आइछ । तयहींको घामले डढेर आइछ । मैले नमस्कार फर्काएँ । निर्मलालाई
मेरो कारणले कुनै असजिलो नहोस, यसका लागि आफू सतर्क थिएँ ।
सोफामा
बस्ने बित्तिकै दुबै छोरीहरु काखमा आएर बसे । निर्मलाका छोरीहरु पनि उसँगै टाँसिए । मैले त्यतैतिर फर्किएर सोधें-
“के
छ हाल खबर, थकित देखिन्छौ, कुनै पीरमा छौ कि ?”
दबेको सानो
स्वरमा उसले भनी –“ठिकै
छ ।”
यस पछि
रुक्मिणीको पालो थियो –
“तपाई काल्पनिक कथा
लेख्नुहुन्छ होला भनेको त सप्पै आफ्नै इतिहास मात्रै
? तपाईको
छेका शीर्षकको कथाकी पात्र निर्मला त आज हाम्रै पाहुना भएर आइन त ? तपाई वास्तबमा कथाकार भन्दा वढी प्रेमकथा अझ आत्मकथाकार हुनुहुदोरहेछ नि त !”
मलाई कुनै
जवाफ दिनु थिएन । उनको शंकालु मनमा मैले लेखेको त्यो कथा पढे पछि विवाह अघि अर्कै
केटीसँग अफेयर रहेछ भन्ने लागेको थियो । यस बारेमा सोध्दा मैले भन्ने गरेको
कुरा आज झुट सावित हुँदै थियो । त्यति बेला कथाकारहरु काल्पनिक कुराहरुलाई आफ्नै
जस्तो बनाउन र आफ्ना कुरालाई काल्पनिक जस्तो बनाउन निपूर्ण हुन्छन भनेर टारेको थिएँ
। वास्तबमा निर्मला कुनै दिन मेरी
प्रेमिका नै थिई । वास्तविक जीवनको । आज उनको शंकालाई सत्यको साविति दिइरहेकी थिई
निर्मलाले –पाहुनाको रुपमा आफ्नै अघि उभिएर ।
राधाको
प्रेम अघि रुक्मिणी जल्नु अस्वभाविक थिएन । तर कृष्ण नैतिक धरातालमा उभिएकोले न त
रुक्मीणीले राधा प्रति, न त राधाले रुक्मिणीप्रति बैरभाव राखेको देखियो । यो
कृष्णलीलाको अनुभव आफ्नै जीवनमा हुदै थियो । यो सब हुनुमा निर्मलालाई समयको
घनचक्करले पेलेको थियो भने रुक्मिणीलाई पति पत्नीको बलियो बन्धन र विश्वासले बाँधेको
थियो । र त उनले निर्मलालाई पाहुनाको रुपमा स्वीकार गरिन् ।
अन्य हालखबर
र सामान्य भलाकुसारी भयो । खाना पाकिसकेको रहेछ । पहिलो लटमा निर्मलाका दुई र
हाम्रा दुई गरी चार जना भुराभुरीलाई खुवाउने कुरा आयो । निर्मलाकी सानी छोरी भित्र
सुतेकी रहिछ - चार महिनाकी । जम्मा पाहुना संख्या चार ।
सबैले खाना
खाई किचनको काम सिध्याउँदा रातको नौ बजेको थियो । त्यसपछि केहि बेर फेरी गफगाफ भयो
।निर्मला बिद्रोह गरेर घरबाट हिडेकी रहिछ । बिद्रोह पनि के भन्नु, आफ्नैहरुले घरबाट
निकालिदिएछन् । शादी अघिदेखि नै दहेजबाट शुरु भएको बार्गेनिङ शादी पछि पनि यथावत
रहेछ । झन् छोरी पाउन थालेपछि त त्यसका हाँगा विंगा पलाएर कति धेरै फैलिएछ । सासु
ससुरा तथा पति समेतले ठूलो आशा राखेका रहेछन् – तेस्रो सन्तान छोरा हुन्छ भनेर ।
तर त्यो आशा निराशामा मात्र होइन भौतिक आक्रमण र दुरब्यवहारमा परिणत भएपछि असैह्य
भएर घर छोडेकी रहिछ निर्मलाले । मेरो पहिलाको मोवाइल नं. रुक्मिणीले बोक्ने
गरेकोले उनीसँग सम्पर्क भएर सोधी खोजी गर्दै हाम्रो डेरामा आइपुगिछन् । साहारा र
सहयोगका लागि । यी सबै कथा उनले मलाई नभई रुक्मिणीलाई अघि नै भनिसकेकी रहिछन् ।
- “बरु तिमीले उतिबेलै बिद्रोह गरेर, छेका
तोडेर कृष्णसरसँग बिहे गरेको भए यो दिन देख्नु पर्दैनथ्यो ।” हैन !
रुक्मिणीले यति सहजै कसरी यस्तो कुरा गर्दैछ,
म छक्क परें ।
- “के थाहा, कृष्णसरलाई पनि मैले छोरा दिन
सक्दिनथें होला ।”
निर्मलाको उत्तर ।
-होइन,
तिमीलाई पनि छोरा नै चाहिएको हो कि पारिवारिक सुख शान्ति ?”
मैले अलि झोंकिएर निर्मलालाई सोधें । ऊ केही
बोल्न सकिन । केही बेरमा भन्दैथिई –
- “अब जे
हुनु भै सक्यो । विगतलाई सच्याउन सकिदैन । फेरि कृष्णसरको भाग्यमा मेडम हुनुहुदो
रहेछ र मेरो भाग्यमा मेरै दुष्ट, पापी पति ।
त्यसो भन्दा
बालकृष्ण समले लेखेको दुई आदर्श वाक्य सम्झिएँ – पति भक्ति त मर्दैन पापी पति भए
पनि, देशभक्ति त मर्दैन चुत्थै देश भए पनि ।
-“के गर्नु तिम्रा भाग्यमा म जस्तो असल पति
पाँउन लेखेको रहेनछ । माया गर्छु भनेकै थिए । कलेज पढ्दा, प्रष्ट गरी । तिमीले बुझेनौ ।” बुढीको शंका यसै सत्य उसै सत्य, मैले मनको कुरा फुकाई नै दिएँ ।मेरो यो
भनाईले भने दुबैलाई भित्र कतै नराम्रोसँग छोयो – आआफ्नै किसिमले । रुक्मीणीलाई
लाग्यो होला आफ्नो पतिको त पूर्व प्रेमिकासँगको माया अझै उस्तै रहेछ । कतै यो
आफ्नैलागि प्रत्युत्पादक त बन्ने होइन ? निर्मलाले त पश्चाताप गर्नुको पनि कुनै अर्थ
थिएन । तैपनि उसलाई उसकै विगतले नराम्रोटसँग चिमोट्यो ।
गफको क्रम
अनायस रोकियो । कसैसँग कुनै शब्द भन्नलाई बाँकी नभएझै भयो ।
पाहुना
कोठामा निर्मलाको परिवारलाई छोडेर हामी जोइपोइ आफ्नो कोठामा छिर्यौ । सुत्न लाग्दा
रुक्मिणीले भनिन्- “त्यसो त हाम्रा पनि दुई वटी छोरी मात्र छन् ।”
मलाई
निर्मलाको कथा र आफ्नो कथामा केही फरक लागेन । फरक यति मात्र हो छोरी मात्र पाएर
पनि रुक्मिणीको पति उनकै पक्षमा छ तर निर्मलाको पति ?
केही बेर चुपचाप बस्यौं दुबै ।
भनें- “निर्मला र हाम्रो समाजको रोग एउटै हो ।
मात्र अलिकति मात्राको अन्तर छ । त्यहाँ बढी र यहाँ केहि कम । बस । हामी प्रति
छोराको आशा नगर्नेको के यहाँ कमि छ र ? तिम्रै सासु ससुरा, परिवारका अन्य सदस्य,
माइति, मावली । मात्र यति हो- प्रकटमा ब्यक्त गर्न सक्दैनन् । गाँउका मान्छेको सोच
धेरै पछि छ कान्छी । हरेक सासु ससुरालाई पिण्ड चाहिएको छ । उनीहरु छोराको
माध्यमबाट बैतरणी नदी तर्न चाहन्छन् - मरेपछि । जिउँदो छोरालाई नाविक बनाएर ।”
“फरक छ । आज
मधेशमा निर्मलाहरु गलहत्यायिन्छन् आफ्नैहरुबाट । याताना, दुर्वव्यवहार सहन बाध्य
छन् निर्मलाहरु । आफ्नै पतिका समबयस्कहरु तथा ससुरा तथा जेठाजु समेतबाट हुने
ब्याभिचारबाट बचाउन भन्दै घुम्टोको आवरणले महिलालाई छोप्दा त्यस्ता
व्याभिचारीहरुलाई नांगेझार पारेर ठिंगुराउन नसक्ने समाज र सभ्यताको के कुरा गर्नु ? महिलालाई जिउदै आगोमा जलाउने, बोक्सी मानेर
अभक्ष खुवाउने पनि तिनै समाजका बुज्रुकहरु हुन् । के जनचेतना नभएको भन्न सुहाउँछ ?
मेरो बिचारमा मधेश भनेको महिलाहरुको लागि नरक हो
।” रुक्मिणीको आक्रोश
पुरै मधेशप्रति खनियो । यस्तो लाग्यो दिउसैदेखि निर्मला पाहुना आएर उनीसँग मनका
पीडाहरु अलि धेरै नै बिसाइछ।
मैले यसमा
धेरै बोल्नु थिएन । मलाई मेरै पहाडी समाजको यथार्थताले पोलेकै थियो ।ठाउँ अनुसारको
मात्रात्मक घटि बढीको कुरा गर्नु भन्दा सिंगो विश्वमै महिला प्रति हुने
दुर्व्यवहार र विभेदसँग परिचित भैसकेपछि मधेश र पहाडमा यस्तो उस्तो भनेर उफ्रनुको
कुनै तुक देखिन । बरु अब निर्मलाको लागि के ब्यवस्था मिलाउने हो भन्ने कुराले
पिरोलिएँ । भनें– “बरु
अब यिनीहरुलाई के गर्ने, कहाँ टुङ्गो लगाउने ?”
“पढेलेखेकी
मान्छे दुई दिनमा केही न केही काम भेटिन्छ । बरु साथीभाइहरुसँग सम्पर्क गरी अलिकति
सहयोग चै हामीले गर्नै पर्ला । जागिर जता भेटिन्छ, त्यहीअनुसारले नजिकै डेरा
खोज्नु पर्छ । क्रमशः सबै समस्या ठीक हुदै जान्छ ।” रुक्मिणीमा निर्मलाप्रतिको
विश्वास कति छिटो झाँङ्गिएछ मैले पत्तै पाईन ।
-“दुधे नानी लिएर कसरी काम गर्न सक्ली त्यसले ?”
मैले जानी जानी अड्को थापीदिएँ ।
-मैले कसरी
खाएँ ?
हो त्यसरी नै खानु पर्छ । किन सकिदैन ?” उनले आफ्नै उदाहरण दिएर प्रतिप्रश्न अनि समाधान
सहितको उत्तर दिए पछि म चुप भएँ ।
रुक्मिणीको आजको व्यवहार र सोचबाट पनि केहि सिक्न सकिने अन्दाज गरें । उनी प्रति अगाध
माया उर्लेर आयो ।
