शान्तिप्रियका सिर्जनाः साथमा उपयाेगी अध्ययन सामग्रीहरू
साँझपख फूलबारीमा हाँस्छु भन्यो गुलाबले
खिलखिलाउदै मीठो प्रिति गाँस्छु भन्यो गुलाबले ।।१।।
हराभरा बाग माझ लहराउदै मुस्कुराउदै,
सुवासिंदै आफ्नो सुवास बाँड्छु भन्यो गुलाबले ।।२।।
झोंका सितल पवनको काउकुति लगाइदिने,
काउकुतिमै फुरूङ्ग भै नाच्छु भन्यो गुलाबले ।।३।।
नशालु छ चन्द्रमाको रोशनी त्यो आज किन,
हराएर नशा भित्र बाँच्छु भन्यो गुलाबले ।।४।।
लोभिएछ शान्तिप्रिय उनको त्यही माधुरीमा
जीवन सँगै काटौ भन्यो, 'आँट्छु' भन्यो गुलाबले ।।५।।
सबै कुरा आफ्नो आफ्नो भाग हुँदो रैछ ।।१।।
बाचा कसम जले पछि डढेलो भो देह,
पिरतीमा जली जीवन खाग हुँदो रैछ ।।२।।
संगीतको मल्हमले भर्छ मन भन्थे कोही
त्यही संगीत मृत्यू गीत राग हुँदो रैछ ।। ३।।
बियोगमा छटपटिदा बसन्तको हरियाली
शिशिरको उजाडिदो बाग हुँदो रैछ ।।४।।
दुर्भाग्यको रास आफ्नो भाग परे पछि
कोइली पनि कुन्नी किन काग हुँदो रैछ ।।५।।
(पुरानो गजल)
-“हजुर कतिबेला आउने ?"
-“हिड्न
लागेको, अब आइहाल्छु ।” भनें र सोधें- “किन र ?”
-“आउदा बजारबाट तरकारीहरु लिएर आउनु । डेरिबाट
दुध र दही पनि ल्याउनु है, घरमा पाहुना आएका छन् ।”
-“हुन्छ, अनि को पाहुना नि ?”
- आउनु
न, थाहा पाइहाल्नु हुन्छ नि ! उनले भन्न चाहिनन् ।
-“किन,
भन्न नमिल्ने ? मैले फेरि सोधेपछि उनले छोटो जवाफ दिइन्-
-“तपाईंकै कथाका पात्रहरु ।”
फोन काटियो
।
फोन
सुनिरहेका अफिसका साथीहरु हाँसे । कृष्ण सरसँग नसकिने भो । हुँदा हुँदा कथाका
पात्रहरु समेत घरमै भेट्न आइपुगे । पात्रहरुलाई राम्रो सम्मान गर्नुहोला । नत्र तिनै
पात्रहरु तपाईको बिरुद्धमा लाग्ने छन् । कुनै पात्रले कथामा आफूलाई हिरो
बनाइदिएबापत धन्यबाद भन्न आयो होला । उनीहरुको आशय थियो । निस्कने बेला भै सकेको
थियो । हेल्मेटको फिता बाँध्दै भनें-
“म्याडमको
किनमेल गराउने आइडिया होला । म अझ भनौं हामी दुबै पनि त एउटा न एउटा कथाको पात्र नै
हौं । एउटा के कयौं कथा बन्छन हाम्रै पात्रत्वमा । ल है म निस्किएँ ।”
कार्यालयबाट
निस्कने बित्तिकै ट्राफिक जाममा परियो । काठमाण्डुको धेरैवटा रोग मध्येको यो रोग
पुरानो हो । कोही ठूला गाडिको चेपबाट मोटरसाइकल छिराउने कोशिष गरिरहेका थिए भने ।
कोही लगातार हर्न बजाइरहेका थिएँ । सडक किन अवरुद्ध भएको थियो कसैलाई मतलब थिएन ।
उनीहरुलाई आफू अघि जानु थियो – बस । यो
मानिसहरुको दौडधुप उदेक लाग्दो थियो । दुई जना ट्राफिक प्रहरीहरु सिट्ठीको
चर्को आवाजले सवारीलाई यता उता जान संकेत गरिरहेका थिए । बल्ल तल्ल जाम खुले पछि म
माइतिघरबाट कोटेश्वर तिर लागे ।
कोटेश्वरको तरकारी बजारबाट निस्किदा छ बजि सकेको थियो ।
यस अघि
लेखेको एउटा कथा सम्झिएँ-
रीमालाई कुनै दिन विर्तामोडको सडक पेटीबाट उठाएर
काठमाण्डु आफैले लिएर गएको थिएँ । एक धनाढ्यका घरमा काम दिलाइदिन । वास्तविक
जीवनमा उसको के हालत भयो म जान्दिन तर कथामा उसलाई अन्याय हुन दिंइन । उसलाई मैले
संघर्ष पछि सफल तुलयाइदिएको थिए ।के कुनै कारणले रीमा मलाई भेट्न आई होली ?
वास्तविक जीवनमा ऊ सफल भई वा भइन ?
मलाई मेरा
कथामा पात्रहरुप्रति भएको अन्याय मन पर्दैन । चाहे त्यो उसको वास्तविक जीवनमा होस वा कथानकमा । वास्तवमा मेरा कथाका पात्रहरु
विल्कुलै काल्पनिक हुदै हुदैनन् । उनीहरुको कथानकमा केही कल्पनाशीलता भने अवश्य
जोडिन्छ । तर यही कुरा मैले रुक्मिणीलाई ढाँटेको थिएँ । त्यो मेरो परिस्थति अनुरुपको
प्रतिक्रिया मात्र थियो ।
बाटो भरी
सोच्दै थिएँ –
पहिला पहिला
टाढको साइनो लगाएर आउने पाहुनालाई “गोरु बेचेको साइनो” भन्थे । आज भोलि
कथाका पात्रहरु समेत पाहुना आउन थाले ।
त्यसै त महंगो काठमाण्डु, अझ पाहुनाको लर्को थपिएपछि कसरी थाम्ने । को चाँहि आएको
रहेछ ?
मनमा लाग्यो कोही टाढाको आफन्त पाहुना आयो होला अनि उनले रिसले कथाको पात्र
भनिदिएको हुन सक्छ । के गर्नु हामी पाहुना राख्न सक्दैनौ भनेर पहिल्यै हात ठड्याउन पनि सकिदैन ।
फेरि सोचें-
पाहुना नै नदेखी नचिनी उसप्रति नकारात्मक किन हुने । मेरा लागि त्यो कुनै हिसाबले
महत्वपूर्ण नै छ कि ? अतिथी
देवो भवः भन्छन् – ठीकै छ । एक दुई छाक त हो । सुत्ने ठाँउ छँदैछ । हामीलाई सम्झेरै
आएको होला । किन सानो मन बनाउनु ?
मेरो घरमा
आएको पाहुना मैले यसअघि लेखि सकेका कथाको पात्र हो वा अब लेख्नु पर्ने (लेख्न
सकिने) कथाको पात्र हो त्यो प्रष्ट त थिएन । त्यो पाहुना कहिल्यै नलेखिने कथाको
पात्र पनि त हुन सक्छ । श्रीमतिजीले ठीक भनिन् - हरेक ब्यक्ति संसारको पाहुना नै
हो र ऊ कुनै न कुनै कथाको एउटा पात्र ।
मोटरसाईकललाई
पार्किङ गरेर भित्र पस्दा बैठक कोठामा शाम वर्णका दुईजना अपरिचित बालिकाहरुसँग हाम्रा
छोरीहरु खेलिरहेका थिए । लाग्यो- पाहुना त शाखा सन्तानै लिएर आएका रहेछन् । मलाई
देखेपछि छोरीहरु बाबा भन्दै झुण्डिन आए भने अपरिचित बालिकाहरु केहि सतर्क भए र
चुपचाप बसे ।
-“पख नानीहरु, म नाना फेर्छु, फ्रेस हुन्छु
अनि तिमीहरुसँग खेलौला है त ।”
यति भनेर
तरकारी र दुध, दहीको झोला ठूली छोरीको हातमा थमाउदै म आफ्नो कोठा भित्र पसें ।
कोठाबाट फ्रेस भई निस्कदा रुक्मिणीसँग निर्मलालाई देखेपछि बल्ल प्रष्ट भएँ
। पहुना साँच्चै नै कथाकै पात्र परिछन् ।
निर्मालाले
मलाई देखे पछि उठेर नमस्कार गरी । उसको अनुहार फुङ्ग उडेको, अनुहारमा चाँया र पोतो
फैलिएको, आँखाहरु भित्र गाडिएका, हेर्दैखेरि एउटा ठूलो पीरबाट गुज्रिएर बल्लतल्ल
उम्केजस्तो लाग्दथ्थो । पूलचोक इन्जिनियरिङ क्याम्पस पढ्दाकी निर्मलालाई मैले उसैको
अनुहारमा खोजिहेरें । अँह कतै पाइन । आँखाको चन्चलता, अनुहारको लालित्य कही कतै छोडेर आइछ आज । त्यो
निर्मल जल झै निर्मला मधेशको माटोले गलेर आइछ । तयहींको घामले डढेर आइछ । मैले नमस्कार फर्काएँ । निर्मलालाई
मेरो कारणले कुनै असजिलो नहोस, यसका लागि आफू सतर्क थिएँ ।
सोफामा
बस्ने बित्तिकै दुबै छोरीहरु काखमा आएर बसे । निर्मलाका छोरीहरु पनि उसँगै टाँसिए । मैले त्यतैतिर फर्किएर सोधें-
“के
छ हाल खबर, थकित देखिन्छौ, कुनै पीरमा छौ कि ?”
दबेको सानो
स्वरमा उसले भनी –“ठिकै
छ ।”
यस पछि
रुक्मिणीको पालो थियो –
“तपाई काल्पनिक कथा
लेख्नुहुन्छ होला भनेको त सप्पै आफ्नै इतिहास मात्रै
? तपाईको
छेका शीर्षकको कथाकी पात्र निर्मला त आज हाम्रै पाहुना भएर आइन त ? तपाई वास्तबमा कथाकार भन्दा वढी प्रेमकथा अझ आत्मकथाकार हुनुहुदोरहेछ नि त !”
मलाई कुनै
जवाफ दिनु थिएन । उनको शंकालु मनमा मैले लेखेको त्यो कथा पढे पछि विवाह अघि अर्कै
केटीसँग अफेयर रहेछ भन्ने लागेको थियो । यस बारेमा सोध्दा मैले भन्ने गरेको
कुरा आज झुट सावित हुँदै थियो । त्यति बेला कथाकारहरु काल्पनिक कुराहरुलाई आफ्नै
जस्तो बनाउन र आफ्ना कुरालाई काल्पनिक जस्तो बनाउन निपूर्ण हुन्छन भनेर टारेको थिएँ
। वास्तबमा निर्मला कुनै दिन मेरी
प्रेमिका नै थिई । वास्तविक जीवनको । आज उनको शंकालाई सत्यको साविति दिइरहेकी थिई
निर्मलाले –पाहुनाको रुपमा आफ्नै अघि उभिएर ।
राधाको
प्रेम अघि रुक्मिणी जल्नु अस्वभाविक थिएन । तर कृष्ण नैतिक धरातालमा उभिएकोले न त
रुक्मीणीले राधा प्रति, न त राधाले रुक्मिणीप्रति बैरभाव राखेको देखियो । यो
कृष्णलीलाको अनुभव आफ्नै जीवनमा हुदै थियो । यो सब हुनुमा निर्मलालाई समयको
घनचक्करले पेलेको थियो भने रुक्मिणीलाई पति पत्नीको बलियो बन्धन र विश्वासले बाँधेको
थियो । र त उनले निर्मलालाई पाहुनाको रुपमा स्वीकार गरिन् ।
अन्य हालखबर
र सामान्य भलाकुसारी भयो । खाना पाकिसकेको रहेछ । पहिलो लटमा निर्मलाका दुई र
हाम्रा दुई गरी चार जना भुराभुरीलाई खुवाउने कुरा आयो । निर्मलाकी सानी छोरी भित्र
सुतेकी रहिछ - चार महिनाकी । जम्मा पाहुना संख्या चार ।
सबैले खाना
खाई किचनको काम सिध्याउँदा रातको नौ बजेको थियो । त्यसपछि केहि बेर फेरी गफगाफ भयो
।निर्मला बिद्रोह गरेर घरबाट हिडेकी रहिछ । बिद्रोह पनि के भन्नु, आफ्नैहरुले घरबाट
निकालिदिएछन् । शादी अघिदेखि नै दहेजबाट शुरु भएको बार्गेनिङ शादी पछि पनि यथावत
रहेछ । झन् छोरी पाउन थालेपछि त त्यसका हाँगा विंगा पलाएर कति धेरै फैलिएछ । सासु
ससुरा तथा पति समेतले ठूलो आशा राखेका रहेछन् – तेस्रो सन्तान छोरा हुन्छ भनेर ।
तर त्यो आशा निराशामा मात्र होइन भौतिक आक्रमण र दुरब्यवहारमा परिणत भएपछि असैह्य
भएर घर छोडेकी रहिछ निर्मलाले । मेरो पहिलाको मोवाइल नं. रुक्मिणीले बोक्ने
गरेकोले उनीसँग सम्पर्क भएर सोधी खोजी गर्दै हाम्रो डेरामा आइपुगिछन् । साहारा र
सहयोगका लागि । यी सबै कथा उनले मलाई नभई रुक्मिणीलाई अघि नै भनिसकेकी रहिछन् ।
- “बरु तिमीले उतिबेलै बिद्रोह गरेर, छेका
तोडेर कृष्णसरसँग बिहे गरेको भए यो दिन देख्नु पर्दैनथ्यो ।” हैन !
रुक्मिणीले यति सहजै कसरी यस्तो कुरा गर्दैछ,
म छक्क परें ।
- “के थाहा, कृष्णसरलाई पनि मैले छोरा दिन
सक्दिनथें होला ।”
निर्मलाको उत्तर ।
-होइन,
तिमीलाई पनि छोरा नै चाहिएको हो कि पारिवारिक सुख शान्ति ?”
मैले अलि झोंकिएर निर्मलालाई सोधें । ऊ केही
बोल्न सकिन । केही बेरमा भन्दैथिई –
- “अब जे
हुनु भै सक्यो । विगतलाई सच्याउन सकिदैन । फेरि कृष्णसरको भाग्यमा मेडम हुनुहुदो
रहेछ र मेरो भाग्यमा मेरै दुष्ट, पापी पति ।
त्यसो भन्दा
बालकृष्ण समले लेखेको दुई आदर्श वाक्य सम्झिएँ – पति भक्ति त मर्दैन पापी पति भए
पनि, देशभक्ति त मर्दैन चुत्थै देश भए पनि ।
-“के गर्नु तिम्रा भाग्यमा म जस्तो असल पति
पाँउन लेखेको रहेनछ । माया गर्छु भनेकै थिए । कलेज पढ्दा, प्रष्ट गरी । तिमीले बुझेनौ ।” बुढीको शंका यसै सत्य उसै सत्य, मैले मनको कुरा फुकाई नै दिएँ ।मेरो यो
भनाईले भने दुबैलाई भित्र कतै नराम्रोसँग छोयो – आआफ्नै किसिमले । रुक्मीणीलाई
लाग्यो होला आफ्नो पतिको त पूर्व प्रेमिकासँगको माया अझै उस्तै रहेछ । कतै यो
आफ्नैलागि प्रत्युत्पादक त बन्ने होइन ? निर्मलाले त पश्चाताप गर्नुको पनि कुनै अर्थ
थिएन । तैपनि उसलाई उसकै विगतले नराम्रोटसँग चिमोट्यो ।
गफको क्रम
अनायस रोकियो । कसैसँग कुनै शब्द भन्नलाई बाँकी नभएझै भयो ।
पाहुना
कोठामा निर्मलाको परिवारलाई छोडेर हामी जोइपोइ आफ्नो कोठामा छिर्यौ । सुत्न लाग्दा
रुक्मिणीले भनिन्- “त्यसो त हाम्रा पनि दुई वटी छोरी मात्र छन् ।”
मलाई
निर्मलाको कथा र आफ्नो कथामा केही फरक लागेन । फरक यति मात्र हो छोरी मात्र पाएर
पनि रुक्मिणीको पति उनकै पक्षमा छ तर निर्मलाको पति ?
केही बेर चुपचाप बस्यौं दुबै ।
भनें- “निर्मला र हाम्रो समाजको रोग एउटै हो ।
मात्र अलिकति मात्राको अन्तर छ । त्यहाँ बढी र यहाँ केहि कम । बस । हामी प्रति
छोराको आशा नगर्नेको के यहाँ कमि छ र ? तिम्रै सासु ससुरा, परिवारका अन्य सदस्य,
माइति, मावली । मात्र यति हो- प्रकटमा ब्यक्त गर्न सक्दैनन् । गाँउका मान्छेको सोच
धेरै पछि छ कान्छी । हरेक सासु ससुरालाई पिण्ड चाहिएको छ । उनीहरु छोराको
माध्यमबाट बैतरणी नदी तर्न चाहन्छन् - मरेपछि । जिउँदो छोरालाई नाविक बनाएर ।”
“फरक छ । आज
मधेशमा निर्मलाहरु गलहत्यायिन्छन् आफ्नैहरुबाट । याताना, दुर्वव्यवहार सहन बाध्य
छन् निर्मलाहरु । आफ्नै पतिका समबयस्कहरु तथा ससुरा तथा जेठाजु समेतबाट हुने
ब्याभिचारबाट बचाउन भन्दै घुम्टोको आवरणले महिलालाई छोप्दा त्यस्ता
व्याभिचारीहरुलाई नांगेझार पारेर ठिंगुराउन नसक्ने समाज र सभ्यताको के कुरा गर्नु ? महिलालाई जिउदै आगोमा जलाउने, बोक्सी मानेर
अभक्ष खुवाउने पनि तिनै समाजका बुज्रुकहरु हुन् । के जनचेतना नभएको भन्न सुहाउँछ ?
मेरो बिचारमा मधेश भनेको महिलाहरुको लागि नरक हो
।” रुक्मिणीको आक्रोश
पुरै मधेशप्रति खनियो । यस्तो लाग्यो दिउसैदेखि निर्मला पाहुना आएर उनीसँग मनका
पीडाहरु अलि धेरै नै बिसाइछ।
मैले यसमा
धेरै बोल्नु थिएन । मलाई मेरै पहाडी समाजको यथार्थताले पोलेकै थियो ।ठाउँ अनुसारको
मात्रात्मक घटि बढीको कुरा गर्नु भन्दा सिंगो विश्वमै महिला प्रति हुने
दुर्व्यवहार र विभेदसँग परिचित भैसकेपछि मधेश र पहाडमा यस्तो उस्तो भनेर उफ्रनुको
कुनै तुक देखिन । बरु अब निर्मलाको लागि के ब्यवस्था मिलाउने हो भन्ने कुराले
पिरोलिएँ । भनें– “बरु
अब यिनीहरुलाई के गर्ने, कहाँ टुङ्गो लगाउने ?”
“पढेलेखेकी
मान्छे दुई दिनमा केही न केही काम भेटिन्छ । बरु साथीभाइहरुसँग सम्पर्क गरी अलिकति
सहयोग चै हामीले गर्नै पर्ला । जागिर जता भेटिन्छ, त्यहीअनुसारले नजिकै डेरा
खोज्नु पर्छ । क्रमशः सबै समस्या ठीक हुदै जान्छ ।” रुक्मिणीमा निर्मलाप्रतिको
विश्वास कति छिटो झाँङ्गिएछ मैले पत्तै पाईन ।
-“दुधे नानी लिएर कसरी काम गर्न सक्ली त्यसले ?”
मैले जानी जानी अड्को थापीदिएँ ।
-मैले कसरी
खाएँ ?
हो त्यसरी नै खानु पर्छ । किन सकिदैन ?” उनले आफ्नै उदाहरण दिएर प्रतिप्रश्न अनि समाधान
सहितको उत्तर दिए पछि म चुप भएँ ।
रुक्मिणीको आजको व्यवहार र सोचबाट पनि केहि सिक्न सकिने अन्दाज गरें । उनी प्रति अगाध
माया उर्लेर आयो ।
जीन्दगीको कहानीको यस्तो पर्दाफास भयो ।
सँधै यो मन ढुङ्गा रह्यो, थोरैमात्र कपास भयो ।
ठूलालाई चैन अनि सानालाई ऐन देखें,
समानता, न्याय मर्यो सँधै यस्तै बकवास भयो ।
बलात्कृत भइन् चेली, किनबेच भयो रोज यहाँ
कठै मेरो देश, सँधै पापीलाई स्याबास् भयो ।
मृत्यु बिक्यो बजारमा, देख्छु क्रेता जताततै
आत्माको मोल कौडीको भो, यस्तै केही आभाष भयो ।।
रुपैयाँको ऐना हेर्दा, घीनैलाग्दा नाता देख्यौ ?
यँहाको रीत यस्तै रैछ जनार्दनको जवाफ भयो ।।
बिछट्टै राम्री देखें तिमीलाई ।
आयौ कि प्यारी दुधले नुहाई ??
यस कथाका सबै पात्र यथार्थ हुन् । कसैलाई काल्पनिक जस्तो लागेमा त्यो संयोग मात्र हुनेछ ।